۲۰ نکته از مهم‌ترین نکاتی که جهت نوشتن همه قرارداد‌ها لازم است
۲۰ نکته از مهم‌ترین نکاتی که جهت نوشتن همه قرارداد‌ها لازم است، بخوانید. با شناخت این موارد، کمتر دچار اشتباه می‌شوید.
جهت شروع هر کاری نیاز به توافق و قرارداد وجود دارد و این موضوع غیر قابل انکار است. به دلیل اهمیت بالایی که قرارداد در روابط طرفین دارد و سود و زیان طرفین بسته به آن است، باید نکاتی که در تنظیم هر قرارداد به صورت کلی مورد نیاز است، بیشتر مورد توجه قرار گیرد.
۱. مطابق نظم عمومی بودن همه قرارداد‌ها
در ابتدا نکته‌ای که باید به آن توجه کنید، این است که قرارداد‌ها یا به صورت معین هستند یا نامعین؛ قراردادهای معین، قرارداد‌هایی هستند که قانون ضوابط و مقررات آن را پیش‌بینی کرده است اما قراردادهای غیر معین، قرارداد‌هایی هستند که در قانون، نامی از آنها برده نشده است.
بر اساس ماده ۱۰ قانون مدنی، طرفین می‌توانند قراردادهای نامعین را منعقد کنند؛ به این صورت که با توافقات بین طرفین، مفاد قرارداد شکل می‌گیرد اما باید توجه داشت که مفاد قرارداد نباید بر خلاف نظم عمومی باشد.
طرفین می‌توانند هر نوع قراردادی بین خود را منعقد کنند و لازم نیست ضرورتاً قرارداد منعقده بین آنها از قراردادهای تعیین شده در قانون باشد. البته اشخاص باید در تنظیم قراردادهای غیر معین، نظم عمومی را رعایت کنند، در غیر این‌صورت قرارداد منعقده بین آنها، بی‌تأثیر خواهد بود.
۲. توافق نکردن خلاف قواعد آمره
در قوانین، دو دسته از مقررات موجود است.
به دسته اول از قوانین، آمره گفته می‌شود که این دسته از قوانین، غیر قابل تغییر هستند و طرفین نمی‌توانند با توافقاتی که بین خود صورت می‌گیرد، آنها را تغییر دهند.
مثلاً یکی از قوانین آمره این است که طرفین یک قرارداد باید اهلیت داشته باشند؛ یعنی عاقل بالغ و رشید باشند، حال طرفین نمی‌توانند با توافق خود چنین چیزی را تغییر داده و با شخصی که عقل ندارد، قرارداد منعقد کنند؛ زیرا این ماده، از قوانین آمره است.
دسته دوم از مقررات، قوانین تکمیلی هستند که طرفین می‌توانند با توافقاتی که بین خود و طرف مقابل خود وجود دارد، این دسته از مقررات را تغییر دهند. با این توضیحات، در تنظیم قراردادهای خود توجه کنید مقرراتی که با توافق، قصد تغییر دادن آن را دارید، از قوانین آمره است یا تکمیلی.
۳. ذکر تاریخ و شماره قرارداد
در قرارداد‌هایی که منعقد می‌کنید، حتماً تاریخ و شماره قرارداد را قید کنید. شاید در نگاه اول این موضوع بی‌اهمیت جلوه کند اما باید بدانید وجود تاریخ در قرارداد‌ها بسیار مهم است. مثلاً ممکن است شخصی که با او قرارداد منعقد می‌کنید، پس از زمان انعقاد قرارداد مجنون شود و به موجب قانون، شخص مجنون اهلیت انعقاد قرارداد را ندارد.
حال فرض کنید شخصی که قرارداد به ضرر او است، ادعا می‌کند در لحظه انعقاد قرارداد، طرف مقابل شما مجنون بوده است؛ بنابر این، قرارداد باطل است اما اگر قرارداد شما دارای تاریخ باشد، نمی‌توان به این موجب آن را باطل اعلام کرد، زیرا تاریخ جنون پس از تاریخ انعقاد قرارداد بوده است و خللی به صحت قرارداد وارد نمی‌کند.
۴. تعریف اصطلاحات تخصصی
در صورتی که قرارداد شما از جمله قراردادهای تخصصی مثل قراردادهای مربوط به پروژه‌های نفت و گاز است، مطمئناً شامل کلماتی خواهد بود که عموم مردم متوجه آن نمی‌شوند. در چنین مواردی بهتر است در قرارداد خود بندی را به نام تعاریف اضافه کنید و در این بند، واژه‌های تخصصی را تعریف کنید و موضوعات کلیدی را مورد اشاره قرار دهید.
۵. تعیین نام و عنوان
هر قراردادی که بین طرفین منعقد می‌شود، نیازمند یک نام و عنوان است. به این معنا که شما در زمان انعقاد قرارداد حتماً باید تعیین کنید که نام قرارداد منعقده بین شما و طرف مقابل چیست. آیا قرارداد بیع است یا وکالت یا اجاره و غیره.
این موضوع اهمیت زیادی دارد، زیرا با تعیین عنوان و نام برای قرارداد، قوانین و مقررات موجود درباره آن عقد، بر قرارداد شما جاری خواهد بود، مگر این‌که ثابت شود قصد دیگری از انعقاد قرارداد داشته‌اید و به اشتباه نام دیگری برای آن انتخاب کرده‌اید. در این حالت قرار داد شما تابع قصد شما خواهد بود.
مثلا اگر برای فروش خانه پدری خود به برادرتان وکالت می‌دهید اما به اشتباه نام مبایعه‌نامه بر چنین قراردادی قرار می‌دهید، قرارداد منعقده بین شما در صورتی که ثابت کنید قصد بیع نداشته‌اید، وکالت در فروش خواهد بود نه بیع.
۶. تعیین دقیق طرفین قرارداد
نکته بعدی، تعیین طرفین قرارداد است. توجه داشته باشید در هر قرارداد باید طرفین آن را به صورت کامل و واضح تعیین کنید. قرارداد حداقل بین دو تن تشکیل می‌شود و فرض انعقاد قرارداد یک‌جانبه، غیر ممکن است.
البته قرارداد می‌تواند بیش از دو طرف نیز داشته باشد. به هر حال در قراردادهای خود حتماً طرفین آن قرارداد را تعیین و به صورت کامل مشخصات مربوط به طرفین در قرارداد را ذکر کنید. مشخصاتی از جمله نام و نام خانوادگی، نشانی، محل اقامت و غیره.
۷. تعیین سمت افراد
علاوه بر این که طرفین قرارداد را تعیین و مشخصات آنها در قرارداد را ذکر کردید، باید سمت آنها را نیز در قرارداد مورد اشاره قرار دهید، زیرا یک قرارداد ممکن است از طرف شخص اصیل، یعنی شخصی که قرارداد برای او منعقد می‌شود یا از جانب نماینده او منعقد شود؛ بنابر این در هر قرارداد باید تعیین کنید قرارداد را شخص با چه سمتی منعقد می‌کند. مثلاً باید بنویسید طرف اول خانم… با نمایندگی آقای…
۸. ذکر نام ضامن در قرارداد
در برخی از قرارداد‌ها ممکن است افرادی به عنوان ضامن در قرارداد وجود داشته باشند که در این صورت باید نام ضامن این قرارداد در آن به صورت دقیق و کامل ذکر شود و مشخصات آن در قرارداد مورد اشاره قرار گیرد.
۹. ذکر تضمین‌های داده شده
علاوه بر وجود ضامن در قرارداد، ممکن است تضمیناتی از طرفین قرارداد گرفته شده باشد. مثلاً در بیشتر قراردادهای کاری، از کارمند و یا کارگر، سفته‌هایی بابت استخدام اخذ می‌کنند که در این صورت باید مشخصات سفته یا سایر اسناد تجاری که به عنوان تضمین اخذ شده است، در قرارداد ذکر شود.
۱۰. ذکر عبارت تضمین بابت حسن انجام کار
در صورتی که در قرارداد، سند تجاری را به عنوان حسن انجام کار برای تضمین به طرف مقابل می‌دهید، حتماً در آن سند تجاری شماره قرارداد را ذکر کنید. همچنین در سند قید کنید این تضمین بابت حسن اجرای قرارداد به طرف مقابل واگذار شده و غیر قابل انتقال به اشخاص ثالث است.
۱۱. تعیین موضوع قرارداد
نکته بعد در تنظیم قرارداد، تعیین موضوع قرارداد است. موضوعی که به منظور آن قرارداد منعقد شده است، باید در قرارداد تعیین شود. در مثال مورد اول باید تعیین شود که قرارداد، جهت وکالت داشتن برادر برای فروش خانه پدری است.
۱۲. تعیین مدت قرارداد
در قراردادهای خود، مدت قرارداد را ذکر و تعیین کنید مدت این قرارداد چه میزان است. از چه زمانی شروع می‌شود و چه زمانی خاتمه می‌یابد. در مثالی که قبلاً ذکر کردیم و موضوع آن اعطای وکالت در فروش به برادر بود، حتماً باید تعیین شود این قرارداد از چه زمانی مؤثر است و چه زمانی خاتمه می‌یابد. البته اگر قرارداد، تعیین زمان شروع نداشته باشد، از زمان انعقاد قرارداد، مؤثر خواهد بود.
مثلاً اگر قصد شخص اعطاکننده وکالت در فروش این باشد که قرارداد منعقده از یک ماه بعد مؤثر باشد اما این موضوع در قرارداد ذکر نشود، به محض انعقاد قرارداد، برادرش وکیل او در فروش خانه پدری خواهد بود.
برای تعیین مدت اعتبار قرارداد نیز به چند صورت اقدام می‌کنید. مثلاً می‌توانید مدت زمانی که قرارداد معتبر است، در قرارداد ذکر کنید یا این که تاریخ خاتمه یافتن قرارداد در آن را بیاورید.
توجه داشته باشید در برخی از قرارداد‌ها مانند اجاره اشیا، ذکر مدت شرط صحت عقد است و در صورت تعیین نشدن مدت، قرارداد منعقد شده اثری نخواهد داشت. در چنین مواردی لازم است حتما این مدت قرارداد را ذکر کنید.
۱۳. تعیین مبلغ قرارداد
یکی از مهم‌ترین مواردی که باید در قرارداد تعیین کنید، مبلغ قرارداد است که این موضوع باید به صورت کامل و دقیق در قرارداد ذکر شود. البته گاهی ممکن است در ابتدای عقد نتوان مبلغ را به درستی تعیین کرد که در این حالت تعیین مبلغ به صورت برآورد خواهد بود و در انتهای کار مبلغ نهایی معین خواهد شد. در این موارد لازم است در عقد، چنین موضوعی را ذکر کنید.
۱۴. تعیین زمان پرداخت مبلغ قرارداد
علاوه بر تعیین مبلغ قرارداد، باید زمان پرداخت را نیز مشخص کنید تا با طرف دیگر قرارداد دچار مشکل نشوید.
۱۵. مشخص کردن تعهد طرفین
یکی از مهم‌ترین موارد هر قرارداد که لازم است ذکر شود، اشاره به تعهداتی است که طرفین در آن قرارداد بر عهده می‌گیرند. با انعقاد قرارداد، طرفین تعهداتی را بر عهده می‌گیرند و موظف هستند تا آنها را انجام دهند. بنابر این، باید هر یک از تعهدات به صورت دقیق و کامل در قرارداد ذکر شود.
۱۶. ضمانت اجرای تخلف از تعهد طرفین
علاوه بر تعیین کردن تعهدات و تکالیف هر یک از طرفین در قرارداد، باید ضمانت اجرا‌هایی نیز درباره تخلف از این تعهدات، در قرارداد تعیین کرد. ضمانت اجرا‌هایی تعیین کنید که جزئی باشند تا در صورت تخلف از هر تعهد، ضمانت اجرای مورد نظر بر آن جاری شود.
در صورتی که قراردادی ضمانت اجرا نداشته باشد، تعیین کردن تعهد برای هر یک از طرفین کاری، بیهوده خواهد بود، زیرا ضمانت اجرا نوعی فشار بر طرفین قرارداد بابت عمل کردن به تعهدات خود است.
۱۷. به کار بردن کلمات صریح
توجه داشته باشید در قراردادهای خود تا می‌توانید از به‌کار بردن کلمات مبهم که تفاسیر متفاوتی از آنها می‌شود، دوری کنید، زیرا به‌کار بردن این دسته از کلمات هم موجب به اشتباه افتادن شما و طرف مقابل می‌شود و هم اگر در آینده بین شما اختلافی حاصل شود و موضوع اختلاف را به قاضی ارجاع دهید، او در مقام رفع اختلاف باید قرارداد را تفسیر کند که تفسیر قاضی ممکن است واقعاً منظور و قصد اصلی شما نبوده باشد؛ بنابر این، باید در قرارداد‌هایی که منعقد می‌کنید، از کلمات روشن، واضح و صریح استفاده کنید.
همچنین اگر قراردادی که قصد انعقاد آن را دارید، از قبل نوشته شده باشد و شما به عنوان طرف مقابل باید آن را امضا کنید، در این موارد باید دقت کنید آن قرارداد دارای کلمات مبهم نباشد، زیرا طرف مقابل ممکن است آن کلمه را به صورت عمدی در قرارداد درج کرده باشد تا در صورت بروز اختلاف بین خود و شما بتواند آن را به نفع خود تفسیر کند.
۱۸. تعیین شروط مورد نظر خود
در قراردادهای خود می‌توانید شروطی جهت اجرای موضوع قرارداد تعیین کنید؛ مثلاً تعیین شرایط کلی اجرای یک قرارداد همکاری.
۱۹. گنجاندن شرایط ضمن عقد
مورد قبل درباره تعیین شرایط جهت تسهیل اجرای موضوع قرارداد بود که علاوه بر آنها می‌توان مواردی را نیز به عنوان شرایط ضمن عقد در قرارداد گنجاند. در این قسمت می‌توانید هر یکی از شروط صحیح که عبارت‌اند از شرط صفت یا فعل یا نتیجه، در قرارداد خود بگنجانید.
لازم به ذکر است وجود شرایط ضمن عقد، لازمه تشکیل قرارداد نیست، بلکه می‌توان در صورت موافقت طرف مقابل، چنین بندی به قرارداد اضافه کرد. مثلاً در قرارداد فروش یک باب خانه می‌توان در صورت موافقت طرف مقابل شرط کرد که فروشنده باید وکالت خریدار در دعوایی که با برادرش دارد، انجام دهد.
۲۰. مشخص کردن تعداد صفحات موجود
لازم است در قراردادهای خود، تعداد صفحات، ماده‌ها و نسخه‌های قرارداد را ذکر کنید که اگر اختلافی ایجاد شود و صفحات کم یا زیاد شود، بتوانید به آن استناد کنید.
